ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΒΛΑΧΕΡΝΑΣ

Τα έργα συντήρησης και ανάδειξης του βυζαντινού μνημείου της Παναγίας της Βλαχέρνας στα Φιλιατρά τελείωσαν. Μαζί τελείωσε και μια περιπέτεια που ξεκίνησε πριν από τέσσερα χρόνια, όταν ένα κουνάβι μπήκε από τα κεραμίδια του Ναού κι έκανε μία τρύπα στο ταβάνι. Η αντικατάσταση του ταβανιού που σκεφτόμασταν καιρό ότι έπρεπε να γίνει, ήταν πια επιβεβλημένη. Η δαπάνη αντικατάστασής του θα δυσχέραινε περισσότερο τα ήδη προβληματικά οικονομικά μας. Τότε δε γνωρίζαμε τι θα ακολουθούσε. Για τις εργασίες έπρεπε συνεργαστούμε με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας γιατί η εκκλησία είναι προστατευόμενο μνημείο (ΦΕΚ 998/Β/1-11-1996) και καμία επέμβαση δεν μπορεί να γίνει χωρίς την έγκριση της υπηρεσίας. Πράγματι η Εφορεία ενέκρινε την αφαίρεση του ταβανιού. Μετά την αυτοψία των μηχανικών της, με έγγραφό της, τον Ιούλιο του 2013 ζητούσε η στέγη να αντικατασταθεί γιατί η ξυλεία είχε φθαρεί και υπήρχε κίνδυνος κατάρρευσης των κεραμιδιών μέσα στο Ναό. Ζητούσε ακόμα να κατασκευαστεί μια αποστραγγιστική τάφρος για την αποφυγή της υγρασίας στους τοίχους και να αφαιρεθεί το κονίαμα κάτω από το καμπαναριό για να διαπιστωθεί αν η ρωγμή που υπήρχε ήταν μεγάλη για να αποκατασταθεί η βλάβη. Έπρεπε ακόμα να αποκατασταθούν από συντηρητή τα σπαράγματα των τοιχογραφιών που γνωρίζαμε ότι υπήρχαν εξωτερικά του Ναού. Όταν πήραμε στο Σύλλογο αυτό το έγγραφο μας κυρίευσε πανικός. Δεν υπήρχε καμία πιθανότητα να αναλάβουμε τη δαπάνη όλων αυτών των εργασιών. Αναζητώντας πόρους ήρθαμε σε επαφή με την Αρχαιολογική υπηρεσία και τη Μητρόπολη. Καμία από τις δύο δεν είχε τη δυνατότητα να συμμετέχει οικονομικά στο κόστος επισκευής του μνημείου. Η Αρχαιολογική υπηρεσία άφηνε μια μικρή πιθανότητα να συμμετέχει με κάποια υλικά, όπως ξυλεία ή κεραμίδια. Κι αυτό, όχι σαν δαπάνη που θα αναλάμβανε για αυτό το έργο αλλά αν περίσσευαν υλικά από άλλα έργα που είχε ήδη αναλάβει. Ωστόσο το μνημείο έπρεπε να συντηρηθεί για να μην καταρρεύσει. Δεν είχαμε άλλο τρόπο παρά να απευθυνθούμε στον κόσμο ζητώντας του χρήματα για να γίνουν οι εργασίες. Υπήρξαν από πλευράς μας ανακοινώσεις, δημοσιεύσεις στον τύπο, πολυάριθμες επιστολές σε εσωτερικό και εξωτερικό και πολλές προσωπικές επαφές. Τελικά μετά από τρία χρόνια μαζεύτηκε ένα ποσό που μας επέτρεπε να τολμήσουμε να ξεκινήσουμε. Είχαμε αναζητήσει προσφορές από εργολάβους και γνωρίζαμε καλά ότι μέχρι τότε δεν μπορούσαμε ούτε να σκεφτούμε την έναρξη των εργασιών. Κάναμε μια τελευταία συνάντηση τον Απρίλιο του 2016 με την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας κυρία Ευαγγελία Μηλίτση για να δούμε τι είδους βοήθεια μπορούμε να περιμένουμε από την υπηρεσία. Τα τρία μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου που επισκεφθήκαμε την κυρία Μηλίτση στο γραφείο της φύγαμε απογοητευμένα γιατί η Εφορεία δεν μπορούσε να μας προσφέρει κανενός είδους βοήθεια ούτε οικονομική, ούτε συνδρομή σε υλικά. Θα συμμετείχε μόνο με την τεχνογνωσία της κάνοντας παρακολούθηση και αυτοψία του έργου με δικό της μηχανικό και αρχαιολόγο. Αποφασίσαμε στο Διοικητικό Συμβούλιο το Μάιο του 2016 να τολμήσουμε την έναρξη των εργασιών αναζητώντας εργολάβο μέσω δημόσιας πρόσκλησης με κλειστές προσφορές. Στην πρόσκληση αποτυπωνόταν καθαρά η πορεία των εργασιών. Τονιζόταν επίσης ότι ήταν απαραίτητη η συμμόρφωση του εργολάβου που θα αναλάμβανε στις οδηγίες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Για τις εργασίες η Εφορεία είχε συντάξει τεχνική μελέτη τον Ιούλιο του 2015. Σε αυτήν, εκτός από τα προηγούμενα είχε προστεθεί και η καθαίρεση εσωτερικά και εξωτερικά των επιχρισμάτων για να διαπιστωθεί αν η τοιχοποιία έχει υποστεί φθορές καθώς και η επισκευή του καμπαναριού. Κι εκεί που μέχρι τότε υπήρχαν αρκετοί διεκδικητές του έργου, βρέθηκε μόνο ένας εργολάβος ο κύριος Βασίλης Γιάννης να καταθέτει κλειστή προσφορά. Το ποσό που ζητούσε ήταν μέσα στα όρια των χρημάτων που είχαν συγκεντρωθεί. Το έργο του ανατέθηκε και υπογράφηκε το σχετικό συμφωνητικό μόνο αφού είδαμε εργασίες του και ο μηχανικός της Εφορείας τον ενέκρινε. Στο συμφωνητικό το χρονοδιάγραμμα των εργασιών προέβλεπε αυτές να τελειώσουν μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου. Οι εργασίες ξεκίνησαν το τελευταίο δεκαήμερο του Αυγούστου του 2016 με το γκρέμισμα της παλιάς στέγης. Η ξυλεία από την παλιά στέγη ήταν εντελώς ακατάλληλη και τίποτα από αυτήν δεν μπορούσε να ξαναχρησιμοποιηθεί. Έτσι όλη η ξυλεία αγοράστηκε καινούργια. Αγοράστηκαν και καινούργια κεραμίδια βυζαντινού τύπου. Οδηγία και απαίτηση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας ήταν τα καινούργια κεραμίδια να μπουν από κάτω και τα παλιά που είναι πιο ανθεκτικά να μπουν από πάνω. Αυτό, μαζί με την απαίτηση πάλι της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας μετά την καθαίρεση του ασβεστοκονιάματος να κρατηθεί όσο γίνεται μεγαλύτερη επιφάνεια από τον παλιό αρμό, μας έφερε πολλές φορές αντιμέτωπους με την κριτική της κοινής γνώμης η οποία υποστήριζε ότι το κάνουμε για λόγους οικονομίας και ότι το αποτέλεσμα δεν θα είναι αισθητικά καλό. Είναι αλήθεια ότι κι εμείς χρειαστήκαμε χρόνο για να καταλάβουμε ότι δεν φτιάχνουμε μια καινούργια εκκλησία αλλά αναδεικνύουμε την εκκλησία που κτίστηκε στο τέλος του δέκατου όγδοου με αρχές του δέκατου ένατου αιώνα. Με την αφαίρεση των κονιαμάτων άρχισε να αναδεικνύεται το κρυμμένο μεγαλείο αυτού του ναού. Στις αγιογραφημένες πέτρες εξωτερικά του Ναού ανακαλύψαμε την ανάγκη των ανθρώπων να ξανακτίσουν τον γκρεμισμένο τους Ναό, την ανάγκη τους να προσευχηθούν και να ζητήσουν βοήθεια από το Θεό, να ανταμωθούν με τους συνανθρώπους τους. Στους χαραγμένους με το χέρι αρμούς ανακαλύψαμε τον παλιό μάστορα που με το μεράκι του κι ελάχιστα μέσα έφτιαχνε έργα τέχνης. Στις πέτρες με τα διακοσμητικά μοτίβα στα θεμέλια από τον προηγούμενο Ναό ανακαλύψαμε την αισθητική των καθημερινών ανθρώπων εκείνης της εποχής που για κείνους όλα έπρεπε να έχουν ένα μοτίβο ομορφιάς. Μέσα στους τοίχους ανακαλύψαμε καμένα ξύλα, σημάδι ότι κι αυτό το κτίσμα είχε καεί. Κάθε ανακάλυψη μας προκαλούσε δέος και συναισθήματα βαθιάς πίστης και ανανέωνε την απόφασή μας να κάνουμε ότι είναι δυνατόν ώστε ο Ναός να αποκτήσει την πρώτη του μορφή. Εκείνο που μας ταλαιπώρησε και μας καθυστέρησε ήταν οι επανειλημμένες προσπάθειες να πετύχουμε στους νέους αρμούς το χρώμα των παλιών χρησιμοποιώντας φυσικά υλικά κι όχι χρωστικές. Μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες ήρθε τεχνίτης της Εφορείας για να βοηθήσει στη δημιουργία των αναλογιών που θα έδιναν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Προχωρήσαμε ακόμα στην αντικατάσταση της βόρειας πόρτας κι όχι της δυτικής εισόδου γιατί η Αρχαιολογική υπηρεσία ήθελε αυτή παλιά να παραμείνει στη θέση της μάρτυρας ενός παλιότερου τεχνίτη. Στο ιερό αλλάξαμε το νιπτήρα. Ο καινούργιος λαξεύτηκε από το γλύπτη Γιάννη Γκούζο ειδικά για τη Βλαχέρνα. Περιμετρικά για την προστασία του Ναού από την υγρασία κατασκευάστηκε περιμετρική τάφρος που καλύφθηκε με γεωύφασμα και χαλίκι. Στην πορεία είδαμε ότι η υγρασία στους τοίχους παρέμεινε και κατασκευάσαμε ένα πεζούλι με άμμο για να μη γίνεται αναπήδηση του νερού. Εσωτερικά το περιμετρικό πεζούλι περάστηκε με παχύ στρώμα κονιάματος ώστε να ενσωματωθεί ο πωρόλιθος με το τσιμέντο πάνω στο ποίο είχαν τοποθετηθεί τα στασίδια. Τα θρανία εξωτερικά επενδύθηκαν με πέτρα. Επισκευάστηκε το καμπαναριό. Η εργασία ήταν δωρεά του εργολάβου κ. Βασίλη Γιάννη. Συντηρήθηκαν και αναδείχθηκαν τα σπαράγματα των αγιογραφιών στο βόρειο εξωτερικό μέρος της τοιχοποιίας από τους συντηρητές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βασιλική Μπάκα και Γιώργο Τσαΐρη. Η ηλεκτρολογική εγκατάσταση με την ευθύνη του μηχανολόγου μηχανικού κ. Αλέξη Τσάλλου όχι μόνο έγινε από την αρχή αλλά απομακρύνθηκε και ο μετρητής από την εκκλησία σε μια ειδική κατασκευή. Συνεχώς προέκυπτε κάτι καινούργιο. Κάτι που έπρεπε να αντικατασταθεί, να επισκευαστεί, να φτιαχτεί από την αρχή. Νέα υλικά που έπρεπε να αγοραστούν για να γίνουν οι εργασίες. Ο αρχικός προϋπολογισμός είχε στην κυριολεξία ανατιναχτεί!!! Τα έξοδα διπλασιάστηκαν!! Η Αρχαιολογική Υπηρεσία έκανε συχνές αυτοψίες με τον υπεύθυνο μηχανικό κύριο Κωνσταντίνο Ηλιόπουλο, τις αρχαιολόγους Ελένη Μπαμπαρίτσα και Πίκουλα αλλά και από την ίδια την προϊσταμένη κυρία Ευαγγελία Μηλίτση. Ακολουθήσαμε όσο μπορούσαμε πιο πιστά τις οδηγίες τους γνωρίζοντας ότι είναι οι ειδικοί να αναδείξουν σωστότερα και να διασώσουν την οικοδομική ιστορία του μνημείου. Κι εδώ πρέπει να πω ότι κι ο εργολάβος ο κύριος Βασίλης Γιάννης έδειξε πειθαρχία και απίστευτη υπομονή στις οδηγίες του μηχανικού και στο χρονοδιάγραμμα που ξέφυγε εντελώς από τον αρχικό σχεδιασμό. Για φωτιστικά τοποθετήθηκαν διπλά σποτάκια στους τοίχους. Ο φωτισμός είναι τόσος ώστε να δημιουργείται κατανυκτική ατμόσφαιρα μέσα στο Ναό. Εξωτερικά δεν υπάρχει φωτισμός πάνω στο κτίριο. Τοποθετήθηκε η μικροφωνική εγκατάσταση και ο συναγερμός, δωρεά του κυρίου Νίκου Φάμπα. Για την ώρα παραμένει το παλιό τέμπλο. Ο Περιφερειάρχης κ. Πέτρος Τατούλης υποσχέθηκε την αντικατάστασή του με δαπάνες της Περιφέρειας. Ο Ναός πλέον έχει παραδοθεί στο κοινό. Όποιος τον επισκεφθεί θα βρεθεί σε έναν εντελώς διαφορετικό Ναό από αυτόν που γνώριζε. Μόνο το τέμπλο και τα λιγοστά εκκλησιαστικά έπιπλα θυμίζουν την παλιά εκκλησία. Μπαίνοντας μέσα αισθάνεσαι να σε πλημμυρίζει μια ατμόσφαιρα κατάνυξης. Νιώθεις την παρουσία του Θείου αλλά και τις ανάσες όλων όσων πέρασαν, λειτουργήθηκαν και προσευχήθηκαν μέσα σε αυτό το Ναό. Στους πέτρινους τοίχους της είναι εμφανή τα σημάδια από το πέρασμα του Ιμπραήμ στην περιοχή. Εξωτερικά βλέπεις την πέτρα όπως στήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα, με το αποτύπωμα του δακτύλου του ανώνυμου μάστορα που θέλησε να δημιουργήσει διακοσμητικά μοτίβα πάνω στο κτίριο λατρείας και προσευχής των ανθρώπων της εποχής εκείνης. Στο βόρειο τοίχο της βρίσκονται εντοιχισμένοι δόμοι με τοιχογραφίες της υστεροβυζαντινής περιόδου. Οι εργασίες έγιναν από το Σύλλογο Φιλοπροόδων με πλήρη συνείδηση ότι είναι ένα έργο που προσθέτει τη δική του αξία στα μνημεία της περιοχής. Ένα έργο που θα μείνει κληρονομιά στις επόμενες γενιές να θυμίζει την ομαδικότητα, τον παραγωγικό ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, την ανάγκη γεφύρωσης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, την αποτελεσματικότητα ως μέτρο αξιολόγησης. Η απεραντοσύνη στις ψυχές των ανθρώπων μπορεί να εκφραστεί και μέσα από τις συνέργειες και τον εθελοντισμό. Αρκεί να αισθανθούμε ότι ο καθένας από εμάς είναι μια ψηφίδα του ίδιου συνόλου. Το μνημείο της Παναγίας της Βλαχέρνας είναι το τρίτο μνημείο που αναδεικνύεται τα τελευταία χρόνια στο Δήμο Τριφυλίας. Πιστεύουμε ότι μαζί με την το Ναό της Ανάληψης στα Φιλιατρά, το Ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στους Χριστιάνους, αλλά και το Φιλιατρινό φράγμα που θα αλλάξει το τοπίο της περιοχής, θα συμβάλλει στην ανάπτυξη της περιοχής. Τελειώνοντας θέλω να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ εκ μέρους όλων των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου σε όλους όσους συνέβαλλαν οικονομικά ώστε να γίνει αυτό το έργο. Με την προσφορά τους έγινε ένα έργο στολίδι στην πόλη μας. 

 ΠΑΝΤΕΛΑΚΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΟΠΡΟΟΔΩΝ ΦΙΛΙΑΤΡΩΝ